In 2019 begonnen we dapper met een nieuw project met 2 doelen: een push-pull eindversterker met fiks uitgangsvermogen (minstens meer dan 30 Watt) en een volgende poging om de Trans-techniek in zo’n PP-versterker te implementeren.
Maar, zoals ieder weet, corona passeerde waardoor in Maart 2020 de lessen stil vielen. We gingen verder via TS-mail en via de ’TubeSociety-Clinique’, waarvoor je een afspraak moest maken om privé in het lab van Menno je versterker te laten controleren. Deze kliniek functioneerde goed, waardoor we de nodige ontwerpen hebben kunnen optimaliseren. In de volgende verslagen kun je lezen wat we hebben bereikt.
I now shortly switch to our English language readers. Because our results are impressive, I decided to write an article (in English) about our work. You find its link below. It contains the whole story, the start-up and realization, plus extra detailed information (in Dutch) which you can read when you kindly ask Google-Translate to make a nice translation. Please click the link below to get full access to our work. Also click the Gerber-Files link, to get the PCB’s that Erwin designed for our amplifiers. Where to find the power and output transformers is explained in the third link.
Private use of our works is allowed. For all other applications:
2021: all rights reserved by ir. bureau Vanderveen
THE BIRTH OF THE TS2019-PP80 AMPLIFIER
GERBER-PHOTO-CIRCUIT TS2019-PP80 PCB-s
Voor onze NL-lezers: bovengenoemd artikel en Gerber-files zijn ook voor jullie. De meeste van ons kunnen probleemloos Engels lezen. Het artikel bevat een compleet overzicht van wat we in de afgelopen periode hebben gerealiseerd.
In het kort: we zouden wel even een balans versterker gaan maken van 80 Watt of zo, en daar dan direct de fameuze Trans-techniek in toepassen.
De werkelijkheid werd anders: 80 Watt lukte goed, maar Trans liet zich niet zomaar invoegen. Dat lukte pas veel later. Ergens einde 2020 slaagde het werkgroepje Menno-Erwin-Hans er in om Trans betrouwbaar te laten werken in een klasse AB balansversterker. In dit verslag vind je niet de resultaten van dit Trans-avontuur. Dat wordt later een aparte publicatie.
Eindelijk, rondom de zomervakantie 2021, werd de corona-situatie beheersbaar. We konden weer bij elkaar komen mits 1,5 m afstand en nog wat regels. Dat zou niet gelukken in mijn lab, waarom ik het theater ‘De Hege Fonnen’ heb gehuurd in Lemmer. Zie de volgende foto’s voor een impressie.
Theater De Hege Fonnen
Theater De Hege Fonnen
Theater De Hege Fonnen
Zo’n theater bleek een heel goede keuze te zijn: uitstekende akoestiek, goede parkeerplaatsen, gemakkelijke in- en uitlaaddeuren, veel ruimte, optimale ondersteuning door het theater personeel (ze vonden onze bijeenkomst prachtig), lekkere catering, fijne afsluitende borrel. Volgend jaar weer? Ik ga het proberen.
De bijeenkomst bestond, afgezien van kletsen en ontmoeten, uit twee hoofdsessies. In de eerste werden de TS2019-PP80 versterkers vergeleken met de oerversie PR20HE uit 2006. Hier werd gestemd over wie de beste versterker had gemaakt. In de tweede sessie werden alternatieve versterkers beluisterd en bekeken, geen stemming, vooral verbazing over wat we te horen kregen.
Voordat ik overga naar de studenten verslagen, zijn er zoals gewoonlijk een aantal personen die fiks hebben ondersteund. Ik noem in het bijzonder: Sep (notaris), Yeb (fotograaf), Erwin (printen), Jacques (ceremoniemeester), Joop en Albert (apparatuur op demotafels), Cora-Eva-Tjitske (gratis boeken tafel), theater personeel (ondersteuning), Henk (catering) ……. en wie ik toch nog vergeten ben.
In de nu volgende verslaggeving laat ik de studenten via hun verslagen aan het woord. Zij kunnen het beste vertellen wat ze in hun fantastische eindproducten hebben gerealiseerd en hoe ze dat hebben gedaan. De volgorde van de verslagen is dezelfde als onze luistervolgorde tijdens de twee sessies.
Eerste Luistersessie van TS2019-PP80 versterkers.
Wim Wester was de eerste student die zijn PP80 versterker klaar had. Met als gevolg dat ik Wim meerdere keren heb gevraagd of ik zijn exemplaar kon gebruiken om extra experimenten te doen. Hij kreeg daarna zijn versterkers steeds in originele Wim-toestand retour. Wim, heel hartelijk dank voor deze fijne ondersteuning.
Wim koos voor een kleine compacte vormgeving (Hammond kasten), waarin hij, door zorgvuldige lay-out, toch een uiterst toegankelijke opbouw wist te realiseren. Degelijk werk waarin zijn ervaring als elektra-centrale-onderhouder duidelijk is te herkennen. Fraai werk.
Wim Wester buitenkant zonder kap
Ruud Christiaanse bouwde in de afgelopen periode 3 versies van PP80 versterker monoblokken. In de PR20HE uitvoering (met buis-aansturing) en twee maal met fet-aansturing. Ook hij koos voor kleine behuizing en een inwendig sub-chassis.
Ruud Christiaanse binnenwerk
Ruud Christiaanse
Jan de Hond had ook niet stilgezeten en bouwde in totaal vier PP80 monoblokken, twee met houten kast en twee met koperen kast, om de invloed van kastmateriaal te onderzoeken. Zijn laatste versie gebruikte fasedraaier-2 die in een extra kast werd geplaatst (met eigen voeding), daarmee aangevend dat de fasedraaier als een aparte voorversterker beschouwd kan worden. In latere experimenten kon hij zijn DDAC (met gebalanceerde uitgang en ingebouwde digitale volumeregeling) zelfs rechtstreeks (zonder fasedraaier-2) gebalanceerd op de PP80 eindversterker aansluiten.
Jan de Hond 2 x monoblok met externe fasedraaier-2
Richard ten Brinke: zijn versterkers (in dit geval zijn tweede, vandaar de naam ‘Secundus’) blinken uit door uiterst verzorgde vormgeving. Zelf het logo van zijn toekomstige bedrijf (?) staat daar al op.
Richard ten Brinke
Richard ten Brinke binnenwerk
Remko Tieleman doet iedere keer wat geks, vreemde buizen en mooie vormgeving met opvallende materialen. Lees zijn verslag.
en de winnaar is...
Remko Tieleman binnenwerk
Er zijn meer TS2019-PP80 versterkers gemaakt (zie bijvoorbeeld hieronder van Arnold), maar die waren niet af en konden daarom nog niet meedoen aan de test-ronde.
Arnold te Raa
Tweede Luistersessie met andere versterkers
De nu volgende versterkers zaten in de tweede luister sessie. Hier werden alternatieve tegenkoppel strategieën toegepast, of PPP of Trans. Dan kun je wel gaan beoordelen (wat we stiekem ook deden), maar die technieken staan dermate op zichzelf, dat je alleen eindigt met een subjectieve indruk. We kregen zeker indicaties van wat goede toekomstige richtingen kunnen worden. Ik zal in mijn huidige commentaar deze ontwerpen iets uitgebreider toelichten.
Jacques van Eijk werkte een onderzoek/voorstel uit (fig.8 in één van mijn ‘bijpraten-mails’; figuur 12-4 in het ‘TS2019-Project-Article’), waarbij kruislings vanaf de primaire kant van de uitgangstrafo wordt tegengekoppeld naar de ingangen (gates) van de fet-stuurtrap. Dit is spanningstegenkoppeling in pure vorm, waarbij de lekinductie (Lsp) en de primaire windingscapaciteit (Cip) van de uitgangstrafo nauwelijks invloed hebben en de vervorming van de fet-stuurtrap extra wordt geminimaliseerd.
We hebben de tegenkoppelfactor [1 + β∙(Ao + 1)] uitgerekend en die bleek omgeving 42 dB te liggen. Als je tegenkoppelt vanaf de secundaire zou zoiets acuut aanleiding geven tot fikse oscillatie. Doe je het vanaf de primaire, dan gaat het dus wel goed. De subjectieve score van zijn resultaat lag zeer hoog om reden van de volgende eigenschappen: fiks dynamisch en strak, 100 echte Watten, hoge DF, zeer geringe THD (omgeving 0,001 % @ 1 kHz @ 1 Watt), enzovoort. Dit concept werkt zo goed dat ik overweeg het te bespreken op het aanstaande European Triode Festival.
Jacques van Eijk TS2019-PP80-Fig.8
Hessel Haagsma werkt intensief aan zijn hoofdrichting: de PPP-versterker. Je vindt een inleidende behandeling daarvan in mijn Trans-boekje. Kort gezegd: eindbuis en eigen voeding en OPT verbonden aan de kathode van die eindbuis. Dat twee buis met zijn eigen voeding is in omgekeerde richting aangesloten op dezelfde OPT. Het is Push-pull, maar dan vanuit de kathodes. Een pittige techniek. Ook Hessel is gaan experimenteren met fet-aansturing, maar dat bleek toch iets moeilijker te zijn dan eerst gedacht. Daarom had hij maar één monoblok werkend, en zelfs daarover was hij nog niet tevreden. Zoiets is werk in uitvoering en we zullen gewoon geduld moeten hebben totdat Hessel er volledig doorheen is gekropen is. Daarom is er ook nog geen verslag. We hebben zijn exemplaar mono beluisterd, en het algemene commentaar was: zeer bemoedigend. Ga door !!
Hessel Haagsma PPP-binnenwerk
Willem Elgersma heeft bijzondere opvattingen en werkt die origineel uit. In zijn nieuwste versterker past hij het Trans-SE10 concept toe met heel ouderwetse buizen. Hier kan ik alvast zeggen dat hij vooral geluisterd heeft naar vele opties en daaruit het beste heeft gekozen. Ik vind dat een zeer aan te raden route, omdat je dan niet alleen hoogwaardige techniek realiseert, maar het oor uiteindelijk laat bepalen wat het beste klinkt. Dat je daarbij dan wel eens ‘vloekt in de kerk’ is mijns inziens totaal onbelangrijk, want uiteindelijk gaat het niet om getalletjes, maar om wat je hoort. Lees zijn verslag voor alle details. Opnieuw scoorde Willem hoog in de subjectieve evaluatie. Zijn nadeeltje was uitsluitend de P-voeten van de oude buizen, die tijdens de demo onbetrouwbaar contact bleken te maken. Ach ja ……
Willem Elgersma Oude-Buis-Trans-SE10
Erwin Reins maakte deel uit van de Menno-Erwin-Hans-groep die ondertussen door waren gegaan met de realisatie van Trans-PP80. Al eerder heb ik aangegeven dat dit geen gemakkelijke klus is, en meerdere printen en schema’s en prototypes zijn de revue gepasseerd. Uiteindelijk tegen einde 2020 lukte het om de prototypes stabiel te krijgen. Erwin is de 80 Watt versie gaan bouwen (ruim 90 Watt in werkelijkheid) terwijl Menno verder experimenteerde met de 45 Watt versie en Hans Gubbens zich richtte op andere voedingsconcepten.
Erwin was helemaal klaar (Menno experimenteert eeuwig door) en Hans had 1 kanaal afgerond. Daarom kreeg Erwin de eer om zijn versie te demonstreren. De luisterscore was heel hoog met alle karaktertrekken van de Jacques-versie, maar een duidelijk andere micro-detail weergave. Dit was zo opmerkelijk dat de versterker ook meegaat naar European Triode Festival om aldaar indringend besproken te worden. Waarom die verschillen in micro-details? Ik hoop op ETF goede verklaringen te kunnen vinden. We zitten nu vlak voor de definitieve afronding van het al enige jaren durende grote Trans-PP80 project. Tot die afronding staan schematuur en verklaringen nog volledig onder embargo. Dus ieder moet nog even geduld hebben. Zie voor de huidige resultaten het verslag van Erwin.
Erwin Reins met zijn 91 Watt versie van Trans-PP80
Arjen Verhoeff en Albert Bogemans hebben de afgelopen periode driftig gewerkt aan de realisatie van een hoogwaardige GM70 single-ended triode versterker. Zoek die buis eens na in je buizen-data bibliotheek om te zien dat dit een pittige knakker is: 150 Watt anode dissipatie en tevreden met hoogspanningen tot 1,5 kV. Iedereen snapt dat dit andere koek is dan een klein 300B versterkertje. Ze krijgen daarbij internationale ondersteuning via ETF van Bernd Bieg uit Duitsland. Gezien de hoogwaardige (en gevaarlijke) condities van dit project, en de brede ondersteuning, loopt dit bouwproject langzamer dan gewoonlijk. Je MOET hier op safe spelen en je MOET vooraf diep nadenken of je het wel goed doet. Resultaat? Ze zijn gewoon nog niet klaar. Voeg daar de eisen aan toe die ze stellen aan vormgeving en realisatie van specifieke dromen. We mogen gewoon blij zijn dat we de versterkers (in aanbouw) al hebben kunnen bewonderen; beluistering volgt later. Ze zien er prachtig uit en we wachten met spanning op de officiële demonstratie (vermoedelijk bij Menno, op een passende zaterdag).
Albert Bogemans
Albert Bogemans
Arjen Verhoeff
Arjen Verhoeff
Alles samenvattend: wat een positieve energie, wat een fijne plek, wat een fijne dag, wat een uitdagende versterkers, hoe fijn om hier samen aan te werken. We presteren echt iets wezenlijks, ik ben apetrots op ons. !!!
2021-09-27 Hichtum, Menno van der Veen